Sosial şəbəkədə qarşılaşmışdım bu yazı ilə. Jurnalist dostlarımızdan biri yazmışdı ki, kimin yanından ötüb keçirsən, puldan danışır. Pulun hər şeyi ifadə etməsinin səbəbi nədir? Cəmiyyət daha ağır durumda olduğu dövrdə bu münasibət indiki kimi aktual olmayıb. Səbəblərini araşdırmağa başladım. Vəziyyətə sosial, iqtisadi və psixoloji baxımdan yanaşanda bir çox səbəblər ortaya çıxır.İnsanların daha çox maddi vəziyyət və pul haqqında danışması iqtisadi çətinliklər, artan qiymətlər və gündəlik tələbatlardan irəli gələ bilər. Bu, bir çoxlarının maliyyə problemləri ilə üzləşdiyini və pulun onların həyatında getdikcə daha vacib bir dəyərə çevrildiyini göstərir. Maddi narahatlıqlar insanları pul haqqında daha çox düşünməyə və danışmağa məcbur edir.
Hər kəsin puldan danışması bir sıra sosial və iqtisadi dəyişikliklərin nəticəsi sayılır. Bu vəziyyətin səbəbləri və nəticələri müxtəlif aspektlərdən baxıldıqda, həm müsbət, həm də mənfi cəhətlər görmək mümkündür.
Bu səbəblərdən biri iqtisadi reallıqlardır. Dünyanı ağuşuna almış iqtisadi çətinliklər heç bir cəmiyyətdən yan keçmir. Artan yaşayış xərcləri, inflyasiya və işsizlik kimi iqtisadi faktorlar insanların pul məsələlərinə daha çox diqqət ayırmasına səbəb olur. Bu, onların gündəlik ehtiyaclarını qarşılamaq və gələcək üçün təminat yaratmaq narahatlığı ilə bağlıdır. Belə hallarda puldan çox danışılması cəmiyyətin iqtisadi reallıqlara uyğunlaşmağa çalışdığını göstərə bilər.
Başqa bir amil isə mənəvi dəyərlərin arxa plana keçməsi ilə maddi dəyərlərin üstünlük qazanmasıdır. Pul və maddi sərvətlər cəmiyyətin əsas prioritetlərinə çevrildikdə, mənəvi dəyərlərin əhəmiyyəti azalır. Bu, insanlarda mənəvi deqradasiyaya, dəyər boşluğuna səbəb ola bilər. Əgər cəmiyyət yalnız maddi qazanc və zənginlik üzərində qurulursa, insanlar arasında insani münasibətlər, dürüstlük, etibar və paylaşma kimi mənəvi dəyərlər ikinci planda qalır.
Əgər cəmiyyətdə puldan danışmaq hər kəs üçün əsas mövzuya çevrilirsə, bu, müəyyən bir mədəni dəyişikliyin göstəricisi ola bilər. İnsanlar arasındakı münasibətlərin təməli daha çox maddi maraqlar üzərində qurulursa, bu, cəmiyyətin ümumi mədəniyyətinə mənfi təsir edə bilər.
Maddi imkanların çox ön planda olduğu cəmiyyətlərdə sosial bərabərsizliklər daha çox nəzərə çarpır. Belə hallarda insanlar arasında qısqanclıq, narazılıq və stress artır, bu da sosial münasibətlərə mənfi təsir göstərir. Bu halın ən çox rast gəlindiyi yerlərdən biri də sosial şəbəkələrdir. İnsanlar bir-birinin düşüncəsinə daha qəzəbli yanaşır, bir çox hallarda isə polemikaya belə yer qoymurlar. Əslində, real həyat da virtual aləmin başqa bir şəklidir. İctimai münasibətlərdə insanların daha aqressiv münasibət sərgiləməsinin hər gün şahidi oluruq. Bu da cəmiyyət fərdlərinin problemləri müzakirə etmək istəməyinin inadına bağlıdır. İnsanlar sanki qarşısındakına güzəştə getməyi şəxsiyyətinin ən böyük məğlubiyyəti hesab edir.
Bu baxımdan, insanların puldan çox danışması, bir tərəfdən iqtisadi şəraitin təzahürü olaraq normal hal sayıla bilər, digər tərəfdən isə mənəvi dəyərlərin itirilməsi, cəmiyyətin daha maddi düşüncə tərzinə yönəlməsi kimi narahatedici bir tendensiyanın əlaməti ola bilər.
Əgər bir cəmiyyətin əsas prioritetləri maddi qazanc və zənginlik üzərində qurulursa, mənəvi dəyərlər, insanlıq, və sosial əlaqələr arxa plana keçir. Bu, cəmiyyətin mənəvi strukturlarında ciddi boşluqlar yaradır. Nəticədə insanlar arasındakı etibar, dürüstlük kimi dəyərlər zəifləyir, yerini isə daha çox rəqabət, eqoizm və şəxsi maraqlar alır.
Belə bir mühitdə insanlar öz şəxsi mənfəətini önə çəkir, başqalarının rifahını, sosial həmrəyliyi və mənəvi öhdəlikləri nəzərə almaqdan uzaqlaşırlar. Bu, cəmiyyətdə birgəyaşayışın əsas prinsiplərini pozur və sosial münasibətlərin səmimiyyətini təhlükə altına qoyur.
Buna görə də, cəmiyyətin balanslı şəkildə inkişaf etməsi üçün maddi və mənəvi dəyərlərin birlikdə qorunması vacibdir. Maddi inkişaf ilə yanaşı, mənəvi dəyərlər, insani münasibətlər, ədalət, vətəndaş məsuliyyəti kimi aspektlər də yüksək səviyyədə tutulmalıdır ki, cəmiyyət həm sosial, həm də mədəni baxımdan sağlam və dayanıqlı olsun.
İnsanların puldan çox danışması iki fərqli aspekti əks etdirir. İqtisadi şəraitin təsiri ilə insanların gündəlik həyatları və maliyyə problemləri üzərində çox danışması, bu mövzuların həyatın ayrılmaz bir hissəsi olduğunu göstərir. Bu, iqtisadi çətinliklər və maddi narahatlıqların insanlar arasında geniş yayılmış bir məsələ olduğunu ortaya qoyur.
Digər tərəfdən, əgər bu müzakirələr və maraqlar yalnız maddi qazanc və zənginlik üzərində cəmləşirsə, bu, cəmiyyətin mənəvi dəyərlərin azaldığı və daha çox materialist bir düşüncə tərzinə yönəldiyi anlamına gələ bilər. Bu vəziyyət mənəvi dəyərlərin, insanlıq prinsiplərinin və sosial əlaqələrin ikinci plana keçməsinə səbəb ola bilər.
Bu tendensiya cəmiyyətin sosial və mənəvi strukturlarında dəyişikliklərə səbəb olur ki, bu da uzunmüddətli dövrdə sosial əlaqələrin zəifləməsinə və cəmiyyətin mənəvi dəyərlərin önəmini itirməsinə gətirib çıxara bilər. Bu, həmçinin insanların sosial və emosional ehtiyaclarını təmin etməkdə çətinliklər yarada bilər, çünki maddi dəyərlərdən ibarət olan mühit insanları daha tək, yalnız öz maraqları ilə bağlı olan vəziyyətlərə yönləndirə bilər.
Sosial və iqtisadi çətinliklər səbəbindən pulun insanların leksikonunda üstünlük kəsb etməsinə nəzər saldıq. O zaman ortaya başqa bir sual çıxır. Pulu çox olanlar niyə puldan daha çox danışır?
Pul çox olan insanlar, bəzən pul haqqında danışaraq özlərini daha güvənli və daha çox uğur qazanmış hiss edirlər. Bu, onların özlərinə olan inamını artırmaq və başqalarına təsir göstərmək üçün bir yol ola bilər.
Azərbaycanın satirik şairi Mirzə Ələkbər Sabir də yazırdı ki,
Adı puldursa pulun, leyk özü can yonqarıdır,
Vermək olmur qohuma, qonşuya, qardaşa, ətə!
Sabirin bu misraları da öz dövründə olduğu kimi, bu gün aktual olaraq qalır. Bu beytdə Sabir pulu, onun insanların gözündə dəyərli olduğunu, lakin eyni zamanda mənəvi dəyərdən məhrum olduğunu vurğulayır. Şairin fikrincə, insanlar pulu hər şeydən üstün tutur, amma qohuma, qonşuya və yaxına yardım etməyə gəldikdə isə bu dəyər bir mənasızlıq olur.
Pul sosial status və gücün bir göstəricisi olaraq qəbul edilir. Pulu çox olan insanlar, statuslarını göstərmək üçün bu mövzuda danışmağa meylli ola bilərlər. Bu, onların cəmiyyətdəki mövqeyini vurğulamaq üçün bir yol olur.
Bu səbəblərdən, pulu çox olan insanlar tez-tez bu mövzuda danışa bilərlər, lakin bu davranışın hər kəsdə eyni səbəbdən baş vermədiyini də qeyd etmək lazımdır.
Bu vəziyyətdən çıxış yolu, maddi və mənəvi dəyərlərin balansını qorumağa çalışmaqdır. Cəmiyyətlər həm iqtisadi inkişafı dəstəkləməli, həm də insanlıq və mənəvi prinsiplərə diqqət yetirməlidir ki, sosial əlaqələr və ümumi rifah təmin olunsun.
