Mən sənə bəy deyim ki, bəylər hər an bəy olur!

Rəsul Mirhəşimli

• İnsanların bir-birinə müraciət formasında hansı ifadənin seçilməsi hər zaman aktual və mübahisəli olub. Qadınlara ünvanlanan müraciətdə, demək olar ki, fikir ayrılığı yoxdur. Qadınlara hər kəs “xanım” deməyə tərəfdardır. Kişilərə bu müraciətin necə olunmasıdı mübahisələrə yol açan məqam.

1988-ci ildən başlayan milli-azadlıq hərəkatı milli-mənəvi dəyərlərimizə qayıdış baxımından “bəy” müraciətini bərpa etdi. Bu proses 1993-cü ilə qədər davam elədi. AXC hakimiyyəti dövründə bəy kəlməsi rəsmi qurumlar səviyyəsinə qədər qaldırıldı. Bir illik hakimiyyətdən sonra bu mənəvi dəyərimizə qarşı da bir hücum kampaniyası başladıldı. Azərbaycanın dəyərlərinə yad olan “cənab” kəlməsi ilə bu sözü əvəzləməyə çalışdılar. Əslində, bəy sözündən imtina demokratik qüvvələrə qarşı yönəlmiş kinin, nifrətin siyasi forması idi.

Bəy sözü özündə dərin mənəviyyat əks etdirən müraciət formasıdır. Xüsusi imtiyazlı şəxs mahiyyəti daşımadığından kişilərə edilən müraciətdir. Sözün dərin mənəvi cəhəti kişilik kriteriyasını özündə əks etdirməsidir. Əgər kimsə bu kriteriyaları özünə sığışdırıb ona “bəy” deyilməsini istəmirsə, məncə, boşuna zaman sərf etmək lazım da deyil. Sözün çəkisinə heyf olar onda...

Kimsə mənəvi dəyərə sahib olub bəy adını daşımaq istəmirsə, onu zorla bəy etmək də gərəkli deyil. Bu nə o adama xoş gələr, nə də başqalarına.

Bəylik vəzifə və titul deyil. Bəylik özündə dərin mənəviyyatı, əxlaqı və s. mənəvi dəyərləri daşıyan kişilik normasıdır!

Azərbaycanın mənəvi xəzinəsində bəy sözünə bütün tarix boyu rast gəlmək mümkündür. Ən qədim yazılı kitabımız olan “Kitabi-Dədə Qorqud”da bəy adı bir çox yerlərdə çəkilir. Sonrakı dövr tarixində və ədəbiyyatında da bəy adına rast gəlmək mümkündür. “Koroğlu” dastanında Giziroğlu Mustafa bəy, İsmayıl bəy Qutqaşınlının əsəri olan “Rəşid bəy və Səadət xanım” və başqa bu kimi nümunələr göstərir ki, bəy sözü müraciət olaraq xalqa ən doğma olan ünvanlar sırasındadır.

Bəylik titulunun ən yüksək zirvəyə qalxdığı zaman 1918-20-ci illər Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dönəmidir. Azərbaycana rəhbərlik edən hər kəs demək olar ki, bu titulun daşıyıcısı idi. O dövrdə ölkəyə rəhbərlik edənlərin ad və soyadlarına baxmaq yetərlidir ki, buna əmin olasan. O dövr üçün bəylərin hakimiyyətdə olması ilk növbədə ölkəni arealçı düşüncə tərzindən xilas etdi. Azərbaycanın bütün bölgələri bərabər səviyyədə idarəetmədə təmsil olunurdu. Bu da bəylik şərəfinin xalqa verdiyi ən böyük qürur hissi idi.

Bəy adına ilk hücumlar bolşeviklərin hakimiyyəti zorla ələ keçirməsindən sonra başlaıldı. 1993-cü ildən sonra bolşeviklərdən qalma ənənə yenidən bərpa olundu. Əslində, bu ənənə genetik məsələdir. Bolşeviklərə ideoloji və genetik baxımdan bağlı olan adamlar bəylik adını özünə sığışdırmazdılar, bir də bu ad onlara yaraşan da deyil. Çünki bəyliyin əks tərəfində dayanan ideoloji cərəyan köləlikdi. Mayası bu ideoloji ilə yoğrulmuşlar necə bəy ola bilərlər ki? Bəy adına indiki hakimiyyətin münasibəti bir dalana sığışdırlmış İstiqlal abidəsi ilə aydın olur.

Bəy adına alternativ kimi bəzən müraciət forması kimi “müəllim” sözünə də yer verilir. Müəllim deyə hər kəsə müraciət edilməsi yersiz səslənir. Bu sözün mənası elm öyrədən deməkdi. Elmimi ondan almadığım birinə niyə "müəllim" deməliyəm ki?!

"Yoldaş" adı isə bolşeviklərdən qalma müraciətdi. İndi daha çox mənasız görünür bu müraciət. Yoldaşlıq etmədiyin birinə niyə "yoldaş" deyəsən?!

Məncə, ən qürurverici müraciət elə BƏY sözünə sığınmaqdı!