Rəsul Mirhəşimli: “Bu xəbərlər oxucunun daha çox əsəblərinə toxunur”

Araşdırmaçı jurnalist Rəsul Mirhəşimlinin Avropa.info-ya müsahibəsi:

– Sizcə, ənənəvi media ilə yeni medianın arasında hansı fərqlər var?

– Ənənəvi, yəni yazılı və vizual mətbuat (qəzet, jurnal və televiziya) xəbərlərin bu yolla çatdırıldığı və rabitə qurulduğu vasitədir. Bu yayım vasitələri əsasən təktərəfli əlaqələr yaradan orqanlardır. Başqa sözlə, ənənəvi mətbuatda oxucu yalnız isteklakçıdır. Oxucunun bu orqanlarla birbaşa bağlantıları istisnalar təşkil edir. Bu dövrün mətbuatı xəbərləri hazırlayır, onu oxucuya çatdırır, oxucu isə rəylərini birbaşa bu media qurumlarına çatdıra bilmirdi. Bəzi istisnalar oxucu məktubları ilə gerçəkləşirdi.

Oxucu qəzeti alır, bəyəndiyi çap məhsulunun daimi alıcısına çevrilir, yaxud hər hansı qəzeti onun maraqlarına uyğun yazılar dərc etmirdisə, onu təkrar almaqdan imtina edirdi. Çap mediası əsasən oxucunun, yaxud abunəçinin hesabına maddi-texniki imkanlarını artırır, maliyyə vəsaitləri cəlb edə bilirdi.

Bu baxımdan yeni media ənənəvi mətbuatdan fərqlənir. Yəni cüzi vəsait hesabına internet media təsis edib, onun yayımını təşkil etmək mümkündür. Bir çox hallarda bu mediaya oxucu öz irad və təkliflərini onlayn şəkildə çatdıra bilir.

Xəbər portalları istehsal etdiyi məlumatları sosial şəbəkələrdə yayır, bu şəkildə daha çox oxucu kütləsi qazanır. Oxucu isə paylaşılan xəbərlərə anında münasibət bildirə bilir.

– İndi klassik məna kəsb edən qəzetçiliyin yeni mediadan üstünlükləri nə idi?

– Qeyd edim ki, operativlik baxımdan yeni media ənənəvi mətbuatdan köklü şəkildə fərqlənir. Burada əsas diqqəti qəzetçiliyin üzərinə çəkmək istəyirəm. Dövrilik baxımdan gündəlik qəzetlər belə, operativliyinə görə yeni mediadan ən azı bir gün geri qalırdı. Bu gün baş verən hadisələrin xəbərləri redaksiyada hazırlanır, ertəsi günü oxucuya çatırdı. İnternet mediası isə baş verən hadisələri anında oxucuya çatdıra bilir. Hadisə yerindən canlı yayım etməklə isə yeni media ənənəvi mətbuatı daha çox geridə geridə qoyur.

Lakin ənənəvi mətbuatı yeni mediadan fərqləndirən bir cəhət araşdırmaların olmasındadır. Qəzetçilik ənənəsinin geniş yayıldığı illərdə jurnalist bir araşdırma yazısı hazırlmaq üçün bir neçə obyektin ünvanı ilə dəfələrlə əlaqə qurur, çoxlu sayda informasiyaların arasından doğruluğuna əmin olduğu məlumatları toplayır, bu şəkildə məqaləsini redaksiyaya təqdim edirdi. Bu araşdırmalar jurnalist imzalarının tanıdılması baxımından müsbət əhəmiyyət kəsb edirdi.

Yeni mediada bu xüsusiyyət bir çox hallarda aradan çıxır, vaxtilə sanballı yazıları ilə tanınan bir çox jurnalist internet medianın axarında imzasını itirir. Ən maraqlı məqalə belə bir çox hallarda onu yazanın deyil, media orqanının adı ilə tanınır.

– Azərbaycan mətbuatı bu iki ənənəvi mətbautdan yeni mediyaya keçidə nə dərəcədə uyğunlaşa bilib?

– Qısa zaman kəsiyində olsa belə, Azərbaycan oxucusu öz maraqlarına uyğun media qurumlarını seçə bilib. Oxucu bilir ki, ciddi xəbərləri oxumaq üçün hansı xəbər portalına və yaxud agentliyin məlumatına baxa, şou tipli xəbərləri hansı mediadan izləyə bilər. Zaman keçdikcə ciddi xəbərlərdən uzaq olan media qurumları oxucunun maraqlarından uzaq düşür. Hay-küylü xəbər başlığı ilə oxucunu aldatmaq cəhdində bulunan saytlara kimsə ikinci dəfə baxmaq istəmir.

– Bəzən bu fikir də səslənir ki, mətbuat oxucunun zövqünü korlamaqla məşğul olur. Yəni aşağı səviyyəli şou xəbərlərlə daha çox oxucu qazanmaq meyllərindən söhbət gedir…

– Mətbuat istehsalçıdır, oxucu isə istehlakçı. İstehsalçı hansı keyfiyyətdə məhsul istehsal etsə, oxucunun zövqünü də həmin istiqamətdə kökləyəcək. Bəzən bu fikir də əsas gətirilir ki, ciddi yazıları oxucu oxumaq istəmir. Amma mətbuat orqanı oxucular arasında hədəf kütləni müəyyən etmək istəyirsə, bunu bilməlidir ki, onun izləyiciləri arasında bütün təbəqələrdən insanlar var. Medianın işi xəbər verməkdir, lakin eyni motivli məlumatların daha çox yayılması oxucuda qıcıq doğurur.

Təsəvvür edin ki, günə yeni başlamış oxucu istənilən saytı açır və gözünə ilk görünən kriminal xəbərlər çıxır. Bəzən bu məlumatların ağırlıq dərəcəsini xəbər başlıqları ilə daha da artırırlar. O zaman həmin oxucu bu psixiloji gərginliklə işinə, çevrəsinə, sağlamlığına nə dərəcədə yararlı ola bilər?

Bu amilləri nəzərə alan mətbuat orqanı xəbər siyasətində balans yaratmağı bacarmalı, oxucunu qıcıqlandıran məlumatlardan uzaq durmalıdır.

Bəzən xəbər başlıqları ilə başqa ölkədə olmuş hadisəni bizdə baş vermiş kimi göstərmək oxucunun daha çox əsəblərinə toxunur.

Media qurumlarının təmsilçiləri bir çox hallarda bu məsələyə etinasız yanaşsalar da, hər dəfə oxucu itirməsi təhlükəsi ilə üz-üzə qalır.

İnanılmaz: İki türk əsgəri ölkəni alt-üst etdi - Foto

Tanınmış ilahiyyatçı Rəsul Mirhəşimli iki Osmanlı əsgərinin Avstraliyaya müharibə elan etməsi ilə bağlı maraqlı paylaşım edib.

Kult.az sözügedən paylaşımı təqdim edir:

“İngilislər Hindistanı işğal edəndə Hindistan kralı Osmanlıdan yardım istəyir. İllərdir savaş içində olan Osmanlı bu müraciəti cavabsız qoymur və Hindistana 350 əsgər göndərir. 350 nəfərlik hərbi heyətdən 20-yə yaxın əsgər yolda xəstəlikdən dünyasını dəyişir. 330 əsgər Hindistana qədər gəlib çıxır və ingilislərlə döyüşməyə başlayır.

Sursatları məhdud olan Osmanlı əsgərləri bir neçə günlük mübarizədən sonra hərbi-texniki baxımdan yaxşı təchiz olunmuş ingilis əsgərlərinə məğlub olurlar. 40 nəfərə yaxın türk əsgəri əsir alınır, qalanları isə şəhid olur. Müharibədən sonra əsir düşmüş bu 40 Osmanlı əsgəri ingilislər tərəfindən hərbi gəmilərdə işlədilir.

Həmin gəmi bir dəfə səfər zamanı Avstraliyaya gəlib çıxır. Əsirlərdən ikisi bir yol tapıb gəmidən qaçır. Bir müddətdən sonra bu iki əsirdən biri, Qaradəniz bölgəsindən olan Abdullah Menteşoğlu ata-baba peşəsi olan dondurmaçılığa başlayır, Qarahisar bölgəsindən olan Məhməd Daraqçıoğlu qəssablıq edir”.

R.Mirhəşimli əsirlikdən azad olan əsgərlərin Osmanlının intiqamını aldıqlarını bildirib:

“Birinci Dünya müharibəsində Avstraliya Çanaqqalaya əsgər göndərir. Bu ölkədə olan həmin Osmanlı əsgərləri də bu xəbəri eşidir. Görüşüb, vəziyyəti müzakirə edirlər və qərar verirlər ki, Avstraliya Osmanlıya müharibə elan edibsə, onlar da Avstraliyaya savaş açmalıdır.

Bu iki Osmanlı əsgəri Avstraliyanın dövlət başçısına bu məzmunda bir məktub yazır:

“Hörmətli Avstarliya prezidenti!

Biz iki Osmanlı əsgəri ölkənizdə yaşayırıq. Eşitdik ki, Avstarliya Osmanlı dövlətinə müharibə elan edib və Çanaqqalaya əsgər göndərib. Biz də iki Osmanlı əsgəri olaraq, Avstraliya dövlətinə müharibə elan edirik. Bu, bir Osmanlı fərmanıdır.

Qarahisardan Məhməd Daraqçıoğlu,

Qaradəniz bölgəsindən Abdullah Menteşoğlu”.

Həmin Osmanlı əsgərləri Sidneyin 250 kilometrliyində qatar relslərini söküb, 3 qatarı aşırırlar. Üçüncü qatar qəzasında hərbi silah-sursat tapıb, silahlanırlar. Eyni bölgədə 8 polis bölməsi və həbsxanaya hücum təşkil edərək, oradakıların hamısını öldürürlər. Nə baş verdiyini heç cür anlamayan Avstraliya hökumətinin sonda iki Osmanlı əsgərinin yazdığı məktub yadına düşür. Həmin əraziyə 250 əsgər göndərilir, Osmanlı əsgərlərinin axtarışları başlanır. Bir neçə gündən sonra atışma zamanı həmin iki Osmanlı əsgəri şəhid edilir.

Avstraliya dövləti, “iki Osmanlı əsgəri ilə döyüşdük” deməkdən utandığı üçün əsgərlərə Hindistan əsilli deyir. Halbuki Hindisanda nə Qarahisar, nə də Qaradəniz bölgəsi var”.

2019.06.18

"Aqibət"iniz xeyir!

Oxucuyla daha sıx ünsiyyət yaratmaq haqqında düşünən yazıçılar, adətən, romana üstünlük verirlər. Çünki bu janr əsərin sonuna qədər oxucunu baş verən hadisələrin təsir dairəsində saxlamaq imkanı verir. Həyat hadisələrinin əsərdə əksolunma prinsiplərinə hər müəllifin öz yanaşma tərzi var. Çünki bu zaman hər yazıçı öz şəxsi həyat təcrübəsindən, dünyagörüşündən çıxış edir.

Azərbaycan nəsrinin görkəmli nümayəndəsi Əli İldırımoğlunun “Aqibət” romanını oxuduqdan sonra əsər haqqında hansı səpkidə yazmaq barədə bir xeyli düşündüm. Sonda bu qənaətə gəldim ki, romanın ideya-məzmun xüsusiyyətləri, sənətkarlığı barədə tənqidçilər kifayət qədər mövqe ortaya qoyublar və bundan sonra da qoyacaqlar. Elə kitabın girişində yazılmış ön söz də daha çox bu məqsədə xidmət edir və əsər barədə dolğun məlumatları özündə əks etdirə bilir. Sonda bu qənaət mənə hakim oldu ki, elə əsərin məndə yaratdığı təəssüratlar və ovqatıma gətirdiyi duyğular barədə yazım.

Əli İldırımoğlunu yaxından tanıyanlar yaxşı bilirlər ki, o, uzun jurnalistlik fəaliyyəti dövründə xarakterinin ona diqtə elədiyi şərəfli həyat yaşayıb. Araşdırıcılıq, prinsipiallıq, qərəzsizlik və jurnalistikanın meyarlarını özündə əks elətdirən bütün vacib xüsusiyyətlər Əli İldırımoğlunun yaradıcılıq kre-dosuna çevrilib. Müəllifin “Mənim rəncbər atam” əsəri sanki bir nəslin ömür salnaməsidir. Yaşanan bu çətinliklər, bəlkə də, xaraktercə zəif olan insanı həyatını dəyişə biləcək qədər başqa istiqamətə apara bilərdi. Lakin Əli İldırımoğlu dəyanəti və cəsarəti, onun həyatı şərəflə yaşamaq mükafatını hər cür rahat qazanılan imkanlardan üstün tutmaq bacarığı təkcə jurnalistika ilə məşğul olanlara deyil, hamıya görk ola bilər.

Müəllifin son “Aqibət” romanını oxuduqca isə əsərdə baş verən hadisələr oxucunu o qədər cəlb edir ki, o, özü də hiss etmədən bu aləmin təsirinə düşür. Elə bil bu ömrü sən yaşamısan, orada cərəyan edənlər sənin öz taleyində baş verib. Romanın təsirindən bir qədər uzaqlaşanda başa düşürsən ki, çox-çox əvvəl yaşananlar müasir oxucuya ona görə bu qədər yaxın görünür ki, bu əsər zamanın belə hüdudlarını aşan bədii gerçəkliyə söykənib. Əsəri oxuduqca mənə elə gəlirdi ki, yazıçı şəxsən mənim istək və arzularımı, fikir və duyğularımı romanda əks elətdirib. Bəli, bu, yazıçı sənətkarlığının mühüm cəhətlərindən sayılan yüksək istedad meyarıdır. Bu duyğu oxucunu əsərin sonuna qədər təqib edir. Bir təəssüf hissi isə səni sonda izləyəcək. Bu da sənlə əsər arasında olan ünsiyyətin sona çatmasına görədir. Çünki bu obrazlar sənə o qədər doğmalaşıb ki, onlardan ayrılmaq az qala sənə ağır itki kimi görünür. Məncə, bu gün ədəbi mühitdə baş verən ən çatışmayan cəhət əsərlərin təbliğ olunmaması ilə bağlıdır. Yoxsa “Yaxşı əsər yazılmır” deyib bütün dəyərlərin üzərindən xətt çəkmək ən azı insafsızlıq olardı.

Dini təsəvvürlərə görə, bir inanc var. Belə ki, Allah kainatda və ondan kənarda nə varsa, “ol” deyib, olub, lakin Adəmi, cənnəti və qələmi öz əlləri ilə yaradıb. Yazıçı da həyatda baş verənləri əks etdirdiyi üçün onun təmsil olunduğu sənətə müqəddəs dəyər kimi yanaşıblar. Əli İldırımoğlu ötən əsrdə bu xalqın başına gətirilən bolşevizm faciəsindən təsirli və inandırıcı əsər yaratdığı üçün qələmi bir daha layiq olduğu şərəfli zirvəyə qaldıra bilib.

Əslində, əsərdə baş verənlər hər birimizin aqibəti ola bilər. Mənim üçün isə o hadisələr bir də ona görə yaxındır ki, həmin əsərdə ömrümün iyirmi beş ilini yaşadığım bir elin dərdləri əks olunub. Gəzdiyim cığırlar, əsərdə adı çəkilən, dağlar, dərələr, hadisələr məni məndən alıb o yerlərə aparır.
Əli İldırımoğlu romanda məqamı gəldikcə atalar sözləri və zərb-məsəllərdən istifadə edir. Bu üsul əsərin dilini zənginləşdirməklə yanaşı, həmçinin hadisələrin mahiyyətini açmağa kömək edir.
Əsərdə bir arxın ətrafında dolanan hadisələr heç də təsadüfən seçilməyib. Arxın başlanğıcına gedib çıxaraq məşəqqətli bir işin altına girmək sadəcə hə-rəkət sayıla bilməz. Bu, insanın öz soykökünə bağlanmaq, ruhuna qayıtmaq üçün etdiyi mücadilələrin rəmzidir. Bu barədə Cahangirin höcətliyi boşuna cəhd etmək deyil, prinsipiallıq, duruluq və kökə bağlanmaq meyilləridir. Hə-min qəhrəmanın dili ilə izah edilən və münasibət bildirilən nəsnələrə oxucu-nun da şərik çıxmaqdan başqa çarəsi qalmır. Bunun real təsdiqini almaq üçün əsərdəki bəzi məqamlara diqqət yetirək: “Cahangir bir də düşünürdü ki, Qalaçanın böyüyü lüt Qasımın oğlu lovğa Səftər, mömini də Molla Tağıdırsa, deməli, kənd Allah-taalanın qəzəbinə keçib”. Müəllif bununla 1920-ci ildən sonra fəhlə-kəndli hökuməti adı altında nəsil-nəcabəti olan kişilərin başına olmazın müsibətləri açan, evində belə hörməti olmayan kəsləri mənsəb başına keçirməklə xalqa faciələr yaşadan bir rejimin xarakterini açır. Sovetlərin saxta prinsipləri xalqı faciələr girdabına salan siyasətə çevrilir. Bu haqsızlığa qarşı özünü sipər edənlərin amalı isə “başıma bir iş gələrsə, desinlər, el yolunda getdi” təsəllisi olur.

Yetmiş ilin ağrı-acısını əks etdirən əsərlər yazılıb və bundan sonra da yazılacaq. Mübaliğəsiz demək olar ki, hadisələrin obyektiv gerçəkliyini əks etdirmək ustalığı baxımından Əli İldırımoğlunun “Aqibət” romanı öndə gedənlər sırasındadır. Daş-kəsəkdən yeri təmizləyən, ətəyinə daşları yığıb onu torpağın kənarında bir qalaya çevirənlər var. Bu zəhmət o yerlərin əkinə yararlı hala gətirilməsi üçündü. O torpaqdan yetişəcək məhsul insanların ruzisi olacaq. “Aqibət” kimi əsərlər isə insan ruhunun ehtiyacını ödəmək üçün bir ruzidir.

Aqibətimizi xeyirə calayan görkəmli yazıçı Əli İldırımoğlu bu gün də məhsuldar çalışır. İnanırıq ki, müəllif bundan sonra da neçə-neçə belə dəyərli əsərləri ilə biz oxuculara mənəvi qida verəcək.

Rəsul Mirhəşimli
“525-ci qəzet”, 31 mart 2007-ci il

Tüstü

Rəsul Mirhəşimli

Onunla aramız dəyəli on yeddi ildi. O olan tərəfə baxmazdım da... Arada yuxularıma gəldiyini saymasaq, oyaq ikən yadıma da düşməzdi. Gördüyüm yerdə ondan gen gəzirdim. Fələk bizi yenə bir-birimizə ürcah elədi. Zalım da gələndə adamı yatağa salmadan əl çəkməz...

On yeddisində sevda gəlir bəzən. Bu da onun kimi gəldi. Buna da mənim ona yenidən “sevdalanmağım” deyək... 
Yenə ikisini birdən çəkirəm. Siqaretin tüstüsü boğazımdan keçib, ciyərlərimə dolub, damarımda özünə yol edib, ürəyimə sancılır. Dərd də ürəyimdən keçib, onu incidib boğazıma qədər gəlib, orda da ilişib qalıb. İkisinin də tüstüsü çıxır, amma birininki təpəmdən... Biri üzüyola uşaq kimidi, getdiyi yolla geri dönər. 

Onu əlimdə görənlər içimdəkilərdən xəbərsizlərdi. “O nədi çəkirsən?” deyənlər içimdə çəkdiyimi bilməzlər. Birindən çəkdiklərim ətrafdakıları da incidir, o birinin içimi qovurmaqdan başqa kimsəyə ziyanı yox. Birini uzaqdan görənlər, o birini içimdə olsalar da görməzlər. 

Dərd də eşq kimidi, axtarmaqla tapılan şey deyil, tapınca anlaşılandı. Dərd siqaret deyil, alovunu özündə gəzdirəsən. Közü də özündəndi, alovu da. Tüstünün qaraltdığı yer bilinməz, dərdin dəldiyi min tüstü ilə qapanmaz. 

Yaxşı qazanc sahibi oldum. İndi ikisini də yanımda gəzdirirəm. Tüstünü də, dərdi də... İkisinin də “qazancı” bol. Qazancın getdiyi yer bilinməz, gəldiyi yeri bilərsən bəzən... 

Bəzən qazanclar elə göydən düşür. Mənim “qazancım” gözdən düşmə oldu. İndi nəsibim baxılıb, amma görülməyən bir məkanda yaşamaqdı. Neçə illərdən sonra bu halda yaşamağın adı nədirsə, onu axtarıram. Axtardığım itirdiyimin içində deyil, ondandı yəqin tapacağım ümid də onunla yoxa çıxıb. Bu halda insanın bircə istəyi qalır - öz əslinə qayıtmaq. Əslində Əslin şəfqət və inayət sifətinin tapacağıma yəqinlik var. O əsl olanda mən olmayacağam. Hər şey bitdiyi yerdən yenidən başlayır. Bu başlanğıc çilik-çilik olmuşları toplamağın aqibətidir. 

Bu, çarəsəsizlik bədbinliyi deyil. Yəqin özümdən özümə vəsiyyətdi. Özümdən başqa kimsənin anlamağına gümanım yox. İnsanlar arasında insanı başa düşən yalnız həmin insanın özüdür... 

Dərdin əlacı çox zaman tapılmasa da, təsəllisi susqunluqda olur. “Susqunluq yaranın qanamasıdır... Susqunluq gününü öldürməyin yasıdır... Susqunluq “İnsanam” deyənlərin saxtalığına lal qalınmasıdır...”

Bu mərət qutusunda “sağlamlığınız üçün təhlükəlidir” yazısının inadına bir az da çəkir adamı. Qorunduğu yerə çəkir uşaq inadkarlığı kimi. 

Məsləhətim, siz çəkməyin! 

Sağlığa balta vurur, demək, kimisə çəkindirmədi. 

İçində gizlədə bilmədiyin şeyi aləmə car etsən, nə olacaq ki? 

Həm də dərdlə birgə yıxır insanı...