Türkiyənin Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin dəvəti və nazirlik nəzdində fəaliyyət göstərən Türkiyə Turizm Tanıtım və İnkişaf Agentliyinin təşkilatçılığı ilə bir qrup azərbaycanlı jurnalistin Türkiyəyə səfəri davam edir.
Avropa.info-nun Türkiyəyə səfər edən əməkdaşı Rəsul Mirhəşimli xəbər verir ki, azərbaycanlı jurnalistlərin səfər etdiyi etdiyi növbəti məkan Çanaqqala Şəhidliyi olub. Azərbaycandan gəlmiş jurnalistlərə Yeşim Çözeli bələdçilik edib.
Çanaqqala Türkiyənin qəhrəmanlıq dastanının yazıldığı tarixi məkandır. Bu tarix ölkənin tarixinə qızıl hərflərlə yazılıb.
Çanaqqala savaşı Azərbaycan xalqı üçün də mühüm əhəmiyyət kəsb edən tarixi hadisədir. Türkiyə türkləri ilə azərbaycanlıların çiyin-çiyinə savaşdığı bu əhəmiyyətli tarix eyni zamanda, xalqımız üçün də bir qürur yeridir.
Türk milləti Çanaqqala savaşında çox sayda şəhid verib. Bu savaş İstanbulu ələ keçirməyi qarşısına məqsəd qoyan düşmənin xəyallarını puça çıxarıb. Çanaqqala xalqın orduya çevrildiyi savaş meydanı olub. “Çanaqqala keçilməz” deyimi də xalqın orduya çevrilib, düşmən qarşısında əzmlə sipər yaratmaq baxımından tarixi həqiqətə dönüb.
Çanaqqla savaşının çətin şərtlərlə qazanılması ilə Türk milləti Balkan müharibəsinin məğlubiyyətinin verdiyi mənfi nəticələrdən də xilas olub. Bu zəfər bütün dünyaya dərs verəcək səviyyədə qazanılıb.
Çanaqqala zəfəri bir çox səbəblərdən Türkiyə və Azərbaycan üçün əhəmiyyətlidir. Bunların əsas əhəmiyyəti aşağıdakılardır:
Müttəfiq dövlətlərin donanmaları 18 mart 1915-ci ildə Osmanlı ordusu tərəfindən darmadağın edilib. Beləliklə, Çanaqqala savaşının dəniz savaşı bölümü sona çatıb.
Gelibolu yarımadasında Osmanlı ordusunun böyük səyi ilə təhlükə ortadan qaldırılıb. Müttəfiq qoşunlar 19-20-ci illərdə Anafartalar və Ariburnudan geri çəkilib və 9 yanvar 1916-cı ildə Seddülbahirdən böyük bir məğlubiyyət alıb.
Çanaqqala zəfəri Birinci Dünya müharibəsinin gedişatını dəyişib. Qərb ölkələrinin gözləntilərinə ziddinə dəyişikliklərə səbəb olub.
Çanaqqala zəfəri çar Rusiyasının tənəzzülünü sürətləndirib. Bu baxımdan Çanaqqala savaşı Azərbaycan tarixi üçün də mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Çar Rusiyanın çöküşü müsəlman şərqində ilk cümhuriyyət olan Azərbaycanın dövlət müstəqliyyinə qovuşması ilə nəticələnib. Elə bu səbəbdəndir ki, azərbaycanlılar Çanaqqala zəfərini öz tarixlərinin ən dogma səhifəsi hesab edir.
Çanaqqala şəhidlərinin uyuduğu məzarılıqda bu zəfərin qazanılmasının növbəti ildönümü ilə bağlı keçiriləcək mühüm dövlət tədbirlərinə hazırlanır. Çanaqqala şəhidliyi yenidən sahmana salınır, ərazidə təmizlik işləri aparılır.
Türkiyə Çanaqqala zəfərinin növbəti anım mərasiminə hazırlanır. Dünya durduqca xatırlanacaq bu tarix özündə hüznu və qəhrəmanlıq dastanını yaşadır. Güclü düşmənə qarşı qeyri-bərabər döyüşdə dastana dönmüş zəfərə imza atmış Türk xalqı bu zəfərin növbəti ildönümünü böyük təntənə ilə qeyd edəcək. Bu zəfərin miqyasının böyüklüyünü və əhəmiyyətini Akif Mehmet Ərsoyun Çanaqqala şəhidlərinə yazdığı şeirindəki bu misralar aydın şəkildə anladır:
Ne büyüksün ki kanın kurtarıyor Tevhid’i… Bedr’in arslanları ancak, bu kadar şanlı idi. Sana dar gelmeyecek makberi kimler kazsın? “Gömelim gel seni tarihe” desem, sığmazsın.
Teleaparıcı Azər İsmayılovun (Azər Zahid) Qarabağ qazisini təhqir eləməsi ciddi rezonans yaratdı. Az sonra o, özünə haqq qazandırmağa çalışaraq dedi ki, sözləri kontekstdən çıxarılıb. Ancaq çıxarılsa da, çıxarılmasa da, bütün hallarda gözü görməyən qaziyə ünvanlı bu ifadə (“sən onsuz da pulu saya bilməyəcəksən”) təhqiramiz deyilmi?
Heç qazi olmasın, istənilən insanın fiziki qüsurunu ona xatırlatmaq, üstəlik, ən azı, qeyri-etikdir. İkinci yandan, Azər Zahid deyir ki, üç qaziyə cibindən 1600 manat pul verib. Lap yaxşı. Daha bunu niyə reklam edirsən? Axı “sağ əlinin verdiyini sol əl bilməməlidir”. “Balığı at dəryaya, balıq bilməsə də, Xaliq bilir”. Harada qaldı bəs mənəvi-əxlaqi dəyərlərmiz?
Jurnalistin ünvanına qeyri-etik ifadə işlətdiyi qazi Amil Əliyev isə bildirib: “Qoy üzr istəsin və həmin videonu paylaşsın, camaat da görsün ki, səhvini düzəltdi”.
Düzdür, aparıcı üzrxahlıq etdi. Amma üzrü qəbahətindən betər oldu. Bu dəfə də sosial şəbəkədə insanlar onun üzr istməsəini müzakirəyə çıxardılar. “Üzrü elə istədi ki, min minnətlə” deyə aparıcını sərt tənqid etdilər.
Ümumiyyətlə, xeyirxahlığın reklam edilməsinə dinimiz, adətimiz necə baxır? Belə fikir də var ki, müəyyən mənada başqalarını da xeyirxah əməllərə təşviq etmək üçün reklam da lazımdır. Ancaq “dozasında”, ağını çıxarmadan, bunu özünü reklama çevirmədən, yaxşılıq edilən insanın heysiyatına toxunmadan...
Rəsul Mirhəşimli: “İslam əlillərə münasibətdə ədaləti və həssaslığı əmr edir”
İlahiyyat üzrə ekspert Rəsul Mirhəşimli mövzunu “Yeni Müsavat”a belə şərh etdi: “Allah insanı yaratdıqlarının içərisində ən şərəflisi olaraq xəlq edib və yeri üzünə xəlifə təyin edib. İnsanın fiziki qüsurlu olması Allah qatında şərəfli olmaq keyfiyyətini qətiyyən azaltmır. Əgər bir insan bədən əzalarının bir qismini Vətən uğrunda savaşda itiribsə, bu onun mənəvi dəyərini daha da artırır. Çünki Allah yolunda Vətən uğrunda savaşmaq İslamda dinin vacib əməllərindədir. Bu səbəbdən də fiziki qüsuru olan insanlara həssas davranmaq hər şeydən öncə etik mənəviyyat nümayişidir.
Vurğulamaq lazımdır ki, toplumlar və mədəniyyətlər baxımından fərdin əxlaq, ictimai həssaslıq və məsuliyyətinin ölçüsü yetimlərə, qocalara, əlillərə, ətraf mühitə münasibətdir. Bu mənada həyatın bütün sahələrində təqvanı yeganə dəyər kimi təyin edən ali dinimiz İslam da əlillərə münasibətdə ədaləti və həssaslığı əmr edir. Peyğəmbərimiz (s) əlillərə dəstək olanları tərif edib, əlilləri imkan və qabiliyyətlərinə uyğun vəzifələrdə işlədib, onlara dəyər verib, fiziki qüsurlu olduqları üçün səbirlə həyata bağlanmağa çalışanları Allah qatında mükafatlarla və Cənnətlə müjdələyib. İnsanlar fiziki qüsuru olanlara yardım edəndə bu işi xüsusi həssaslıqla yerinə yetirməlidir".
İlahiyyatçı onu da əlavə edib ki, dinimizə görə, bir insan etdiyi yaxşılığı unutmayınca Allah onu savaba yazmaz: “Bu hikmətə söykənsək, edilən yaxşılıqlar sosial şəbəkələrdə reklam obyektinə çevrilirsə, bu, yardımlaşmadan daha çox özünü göstərmə, təkəbbür sərgiləmək anlamına gəlir. Allah da təkəbbürlü olanı sevməz. Əgər insan yaxşılıq edib, bu yaxşılıq və yardımlaşmanın cəmiyyətin daha böyük kəsimini əhatə etmək istəyirsə, xeyirxahlıq üçün çağırışlar edə bilər. Yardıma möhtac insanları çəkib sosial şəbəkələrdə paylaşmaq ilk növbədə həmin insanların qürurunu əzir. Yardımlaşma isə kiminsə qüruruna toxunmadan onun ehtiyacını gözəl şəkildə ödəməkdir. İslam alimləri buyurur ki, Allah-Təalının sizinlə necə rəftar etməyini istəyirsinizsə, Onun bəndələrinə də elə rəftar edin”.
Aprelin 4-də Azərbaycan Milli Konservatoriyasında (AMK) ölkəmizdə ilk dəfə olaraq keçirilən “Tar Festivalı”na start verilib.
Avropa.info xəbər verir ki, festival “Şuşa ili” çərçivəsində, peşəkar tar ifaçılarının iştirakı ilə keçirilir.
Dörd gün keçirləcək festivalın ilk günündə Azərbaycanın görkəmli tarzənləri ifa ediblər.
Festivalı giriş nitqi ilə rektor, Xalq artisti Siyavuş Kərimi açıq elan edib. O, son illərdə tar ifaçılığına marağın daha da artması, xüsusilə peşekar müəllimlərin gənclərdə bu musiqi alətinə olan diqqəti artırmasını müsbət qiymətləndirdiyini bildirib. İllər ərzində gənc ifaçılarının yetişməsində Milli Konservatoriyanın rolunun böyük olduğunu söyləyib. “Bu gün, çox fərqli yanaşmalarla Azərbaycan tarının dünyada təbliğatını uğurla həyata keçirən, onu sevdirən böyük ifaçılarla bərabər gənc tarzənlər də var. Hesab edirəm ki, bu ən böyük uğurlarımızdan biridir. Bu, konservatoriyada bütün milli musiqi alətlərimz üçün əsas vəzifə, qarşıya qoyulan öndə məqsədlərdən biridir”,- deyə rektor qeyd edib.
Qeyd edək ki, festivalın bədii rəhbəri rektor Siyavuş Kərimidir.
Aprelin 6-da festivalda çıxış edən ifaçılar arasında istedadlı tarzən Elman Sadıqov da olub. Elman Sadıqov festivalda "Çahargah" muğamını ifa edib. Elman Sadıqovun ifası tamaşaçıların gurultulu alqışları ilə qarşılanıb. Elman Sadıqov "Çahargah" muğamından sonra "Sarı bülbül" xalq mahnısını ifa edib. Elman Sadıqov ifasının sonunda "Yanıq Kərəmi" havasının tarda səsləndirməsi ilə tamaşaçıları heyrətləndirib.
Qeyd edim ki, Elman Sadıqov sinif yoldaşım, uşaqlıq dostumdur. O illərdən qalan o qədər şirin xatirələrimiz var ki...
Musiqi anlayışı olan insanlar Elmanın ifalarını dinləyəndə, təkcə istedadlı sənətkarın varlığına əmin olmur, eyni zamanda, bilir ki, bu ifalar çox mürəkkəb keçidlər tələb edir. Bu cür ifanı da hər musiqiçi bacara bilmir. Elmanın tar ifaçılığında ən böyük uğuru musiqini dinləyicinin qəlbinə toxundura bilməsidir.
Musiqi ifaçılığı o zaman dinləyiciyə yaxın, əziz olur ki, onu ifa edən həmin duyğuları qəlbən yaşaya bilsin. Söz də belədir. İnsan yaşamadıqlarını anladanda qarşısındakının qəlbinə toxuna bilməz. Elmanın ifaçılığı "Segah"da yanmaq, "Çahargah"da fədakarlıq və qəhrəmanlığı yaşamaq, "Şur"da duyğulanmaqdır. Muğamın 7 məqamında 7 mərtəbənin hər birindən qəlbi ilə baxdığı üçündür Elmanın ifaçılığını bu qədər sevdirən.
Elman bir də ona görə bəxtəvər ifaçıdır, onun çalğısını eşidən an "bu, Elmanın ifasıdır" əminliyi yaranır. Hər kəsə özünəməxsus ifaçılıq tərzi nəsib olan deyil. Nə qədər təvazökar olsa da, Elman bir də bu cəhəti ilə başqalarından seçilir.
Onu da qeyd edim ki, Elman sənəti ölkəmizdə layiqincə qiymətləndirilməyən sənətkardır.Elmanın əlində tutduğu qanadı qırılmış, pərdəsi azaldılmış tar deyil. Onun ifa etdiyi tar min illəri aşıb gələn savaşda qəhrəmanlıq türküləri səsləndirib cəngə səsləyən, həsrət anında bir sevginin nisgili ilə ən məsum duyğuları pıçıldayan qoca Qopuzun xələfidir. Elmanın tarı Cabbar Qaryağdıoğlunun, Keçəçi oğlu Məhəmmədin, Məşədi Məmməd Fərzəliyevin, Xan Şuşinskinin, Ağabala Abdullayevin səsinin harayına qatılıb, onların ardınca gedən qədim musiqi alətimizin keçmişdən bu günə daşıdığı tarixi və mənəvi dəyərimizdir.
Ümid edək ki, özünəməxsus ifaçılığı ilə çoxlarından fərqlənən Elman Sadıqov layiq olduğu qiyməti alacaq.
“Həqiqətən, insan çox azğınlıq edir. Çünki o, özünün heç bir şeyə ehtiyacı olmadığını düşünür” (“Ələq” surəsi, ayə 6-7).
Belə bir deyim var: “Torpaq nankor bir insandan daha rəzil bir şey yetişdirməz". Bu rəzillik ən çox o zaman özünün ən aşağı səviyyəsinə qədər düşər ki, zülmə və təzavüzə uğrayan xalqına qarşı bədnam niyyətlərə qapılar. Sevinc Osmanqızı da məlum verilişində bu rəzilliyin ən pik nöqtəsində olduğunu nümayiş etdirdi.
Sübut istəyənələr üçün Sevinc Osmanqızının öz dilindən səsləndirdiyi fikirlərdən nümunələr.
“Ermənilər ABŞ-da dinc aksiya keçirirdi”.
İnsan özünü bu həddə qədər düşürüb, öz xalqının şərəfi ilə oynamağa çalışırsa, bunun başqa bir adı yoxdur, adam nankordur.
Alman şairi və mütəfəkkiri Höte belə deyir: “Nankorluq zəif insanların işidir, güclü insanların içində əsla nankora rast gəlmədim”.
ABŞ-da aksiyaların dinc şəkildə keçməsini polis təmin edirsə, Los Ancelesdə ermənilər azərbaycanlılara hücum edib, onlara xəsarət yetirəndə niyə bunu təmin etmədi? İnsan vicdanını hara qədər itirə, ölkəsinə nə qədər nifrət edə bilər ki, "ermənilər ABŞ-da dinc aksiya keçirirdi" deyə bilsin?
Sevinc Osmanqızı bunları deyir və efirdə açıq şəkildə erməni tərəfkeşliyini görən Vətən sevgisindən dəm vuran müxalifət fəalları onun verilişini bəyənir.
Bu qədər alçaqlıqla yaşamaq sizin nəyinizə lazımdır?!
Bir insan gərək o həddə qədər nankorluq edə bilsin ki, “Bu qarşıdurmanı təşkil edən Azərbaycan tərəfidir”, deyə bilsin.
“Mən yenə də davanın kim başlaması məsələsinə girməyəcəm. Bunu ayırd etmək çətin məsələdir və əhəmiyyətli məsələ də deyil”. Bu da Sevinc Osmanqızının söylədiklərindədir.
Özünü jurnalist adlandıran şəxs ən azından münaqişənin kimin başlamasını araşdırmalı idi. Təəssübkeşlik və vətənpərliyi bir kənara qoysaq belə, ən azından peşəkarlıq və obyektivlik baxımından bunları araşdırmaq jurnalistin peşəsində şübhəli şəxslərdən asılılıq dərəcəsini nisbətən azaltmış olardı.
İyulun 12-də Tovuzda hücuma keçən biz deyildik. Azərbaycanın sərhəd rayonunda mövqelərimizi atəşə tutub, generlaımızla birlikdə 12 nəfər hərbçimizi şəhid edən də ermənilər idi. Eyni zamanda, rayonun sərhəd kəndlərində evləri atəşə tutan, mülki əhalidən olan insanları öldürən də ermənilər idi. Jurnalist bunları bilir və demək istəmirsə, çox şübhəli qaynaqlardan “qidalanır”. Bunu ölkədə və xaricdə baş verən prosesləri anlayan bir çox insanlar da gözəl bilir ki, Sevinc Osmanqızının qidalandığı qaynaq haradır və ya kimdir?!
Jurnalistikanı şübhəli qaynağına satan birinin dəyəri mənim gözümdə ermənidən heç nə ilə fərqlənmir.
Sevinc Osmanqızının erməniləri bu qədər ciddi-cəhdlə müdafiə etməsinin səbəblərini axtaranda bir də onun barəsində bir neçə il əvvəl mətbuatda dərc edilmiş faktlara diqqət etmək lazımdır.
ABŞ-da yaşayan azərbaycanlılardan bir belə deyir:
“ABŞ-da yaşayan azərbaycanlılar arasında belə məlumat yayıldı ki, S. Osmanqızı daimi olaraq Rusiya Federasiyasının Vaşinqtondakı səfirliyinin inzibati binasında keçirilən müxtəlif tədbirlər zamanı sözügedən ölkənin diplomatları ilə əlaqə yaradır. Bundan sonra isə belə münasibətləri gizli təmaslar formatında davam etdirdiyinə dair məlumatlar yayıldı. Bəzi məlumatlara görə, Sevinc Osmanqızı rus səfirliyində müşavir Serqey Koşelyev ilə də tanış olub. ABŞ-dakı diplomatik korpusda yayılmış informasiyaya əsasən, Koşelyev adi müşavir deyildi: bu şəxs RF Xarici Kəşfiyyat Xidmətinin ABŞ-da fəaliyyət göstərən zabiti idi. Çox güman ki, az əhəmiyyətli tərcümə işlərinin Sevinc Osmanqızına tapşırılmasını da bu şəxs təşkil etmişdi. İstisna etmək olmaz ki, S.Osmanqızı nəinki ingilis, habelə Azərbaycan dilindən də tərcümələr edir, jurnalist kimi topladığı məlumatları rus dilində RF səfirliyi üçün hazırlayırdı. Bu kimi işlər adətən belədə tədricən təşkil olunur və insan özü də hiss etməyərək kəşfiyyatın “tor”una düşür”.
“Sənədlərə əsasən, 261 min ABŞ dolları dəyərində olan sözügedən mənzil Florida ştatının varlılar məkanı kimi tanınan Mayami şəhərinin prestijli məhəlləsində - Biscayne küçəsində yerləşir. Maraqlısı odur ki, Osmanqızı bu mənzili ötən il iyun ayının 22-də özünə “ad günü hədiyyəsi” kimi alıb. Mənbəmiz bizim xahişimizlə sözügedən məkana gedərək Osmanqızının qonşuları ilə məlumat əldə etməyə də çalışıb”
Dahası da var! Onların - rus kəşfiyyat zabiti ilə Azərbaycan müxalifətinin Sevincinin övladları Virciniyadakı eyni məktəbdə oxuyurmuş! Bu da Koşelyevin Sevinclə münasibətlərinin genişlənməsinə daha da geniş təkan verməzmi...”
Həqiqətən nankor insanlar heç bir şey anlada bilməzsiniz. Çünki onların şəxsi mənfəəti hər şeydən yüksəkdə dayanar. Onlar üçün bu dünyada milli və mənəvi dəyərlər, dövlətin toxunulmazlığı heç bir dəyər ifadə etməz. Onların düşüncələrinin görüş dairəsi məhduddur. Həqiqəti görməz və düşünmək istəməzlər.
Bir də bu cür nankorluğa haqq qazandırmaq meylləri var. Özünü peşəkar jurnalistikada əvəzolunmaz sima sayan biri iddia edir ki, Sevinc Osmanqızının efirdən söylədikləri montaj olunaraq yayılıb. Canlı yayım zamanı efirdən səslənən fikirlərin montaj olunduğunu iddia etdiyini deyən birinin həqiqəti inkar etməsi ilə yanaşı, ağlında çatışmazlıqların olduğu aydın görünür.
Başqa bir məsələ, milli mücadilə, vətən sevgisindən pafosla danışan müxalifət təmsilçiləri və fəallarının Sevinc Osmanqızının müdafiəsinə qalxmasıdır. Mənim gözümdə ermənini müdafiə edən Sevinc Osmanqızı ilə onun dediklərinə haqq qazandıranlar eyni dəyərdədir. Belələrinə nəyisə sübut etməyə qalxmaq əlavə vaxt itkisindən başqa bir şey deyil.
Həmin verilişdə səsləndirdiyi sözlərə görə Sevinc Osmanqızı hər şeydən əvvəl nankor övlad olduğunu sübuta yetirdi. Təkcə bu vətənin, bu xalqın övladı kimi nankorluq etmədi. Sevinc həm də öz ailəsinə nankorluq etdi. Erməni mövqeyində dayanıb, Azərbaycan xalqına, dövlətinə “atəş açmaqla” düşmənin xain hücumunda şəhid edilmiş atasına xəyanət etdi.
Ləyaqətli valideynin nankor övladı olur, bunu çoxlarımız görmüşük. Amma Sevinc nankorluğu ilə bir ilk yaşadı. Şəhid atanın nankor qızı olmaqla...
P.S. Sevinc Osmanqızının məlum verilişi efirə getdikdən sonra sosial şəbəkədə bir müzakirə başladı: Kimsə onun verilişinə çıxmasın. Məncə, müzakirələrin əhəmiyyəti onun efirində növbəyə duranlara təsir edəcək deyil. Əxlaqsız azlığı müdafiə edib, hələ utanmadan ona irad tutanlara savaş açan professor, ictimai və şəxsi davranışında mənəvi keyfiyyətlər məcmusundan məhrum olmuş müxalif partiya sədri, Milli Şura adlanan siyasi qeybətxananın digər üzvləri bu adamın efirinin siması olacaq yenə. Mahiyyətcə Sevinc Osmanqızı düşüncəsindən heç bir fərqi yoxdu bunların. Çünki bu adamların indiyədək “fəth” edə bildiyi ən "uca" “zirvə” elə Sevinc Osmanqızının efiri olub.
Azərbaycanda Bahar bayramı adı ilə yeni ilin qeyd olunmasının tarixi minilləklərlə hesablanır. Qobustan qaya təsvirlərində bu bayramın qeyd olunması öz əksini tapıb. Bahar bayramı xalqı birliyə səsləyən bayramdır. Qobustandakı təsvirlərdə əks olunan halaylar da bu birliyi simvollaşdırır.
Azərbaycan əhalisi İslam dinini qəbul etdikdən sonra Bahar bayramına başqa rənglər də əlavə olunub. Azərbaycan ərazisində əhali bu bayrama xüsusi əhəmiyyət verib və dövlət səviyyəsində qeyd edib. Xalqın inancına görə Bahar bayramının ilk günündə Hz.Əli (ə) xəlifə seçilib. Yerli əhali bayramı qeyd edərkən bu tarixi hadisəni Bahar bayramının atributları sırasına daxil edib.
Yeri gəlmişkən, qeyd edək ki, təsəvvüf simvolu kimi Şah obrazı Hz.Əliyə (ə) aid edilir. Salikin həqiqətə və Haqqa qovuşması yolunda sınaq və yollarının başında dayanan Şah Hz.Əlidir (ə). Bu simvolun sufi şeirində izharına təkyə şairi Qul Nəsiminin yazdıqlarında baxaq:
Haq qatında aləmin məhbubi-Rəhmandır Əli, Övliyalar sərvəri həm Şahi-Mərdandır Əli. Ey Nəsimi, “Mən arəf” sirrin biləndir adəmi, Adəmin həm surətində hərfi-Qurandır Əli.
Göründüyü kimi, irfan əhli Şah deyərkən Hz.Əlini (ə) nəzərdə tutur. Hz.Əli (ə) İslam təsəvvüf düşünücəsində dərindən təsir göstərmiş şəxsiyyətdir. Onun elmi, əxlaqı, zöhd və təqvası, yəni ibadət həyatına verdiyi önəm sufilər tərəfindən örnək alınıb. İstər Əxi və Bektaşi dərvişləri, istərsə də digər təriqət mənsubları Hz.Əliyə (ə) Şahi-Vilayət və Sultanul-övliya ləqəblərini veriblər.
Bayramın Azərbaycan ərazilərində böyük təntənə ilə keçirilməsinə tarixi mənbələrdə də rast gəlmək mümkündür. Orta əsr mənbələrində Bahar bayramının qeyd olunması haqqında ən doğlun məlumatlar Səlcuqlar dövləti dövrünə dair tarixi qaynaqlarda öz əksini tapıb. Bahar bayramı Hülakülər, Qaraqoyunlular, Ağqoyunlular dönəmlərində də yüksək səviyyədə qeyd olunub. Lakin bayramla bağlı ən geniş məlumatlara Azərbaycan Səfəvi dövləti zamanına aid mənbələrdə rast gəlinir.
Səfəvilər dövründə bu bayram dövlət səviyyəsində böyük şadyanlıqla qeyd olunub. Bəllidir ki, Səfəvilər dövründə Azərbaycana çoxlu sayda Qərbi Avropa diplomatları gəlirdi. Onlar vətənimiz, onun adət-ənənələri və keçirdikləri bayramlar haqqında da geniş məlumatlar veriblər. Bu diplomatlardan biri də fransız diplomat Jan Şardendir. Fransalı diplomat Azərbaycan Səfəvi dövləti ərazsində üç bayramın xüsusi qeyd olunduğunu vurğulayıb. Fransız diplomat ilin fəsillərinin dəyişib, yazın gəlməsini Azərbaycan ərazisində əziz günlər olduğunu yazıb. Qeyd edək ki, J.Şarden Ramazan bayramı və məhərrəmlik mərasimini də bu sıraya qatdığından üç mərasim haqqında xüsusi olaraq söz açır. Maraqlıdır ki, on səkkinsinci yüzildə yaşamış fransız diplomat Aşuranı İslam dini yolunda Şəhidlik bayramı adlandırır.
J.Şarden Azərbaycan ərazisində mühüm bayram kimi qeyd olunan Bahar bayramını göstərir. O qeyd edir ki, Yeni il bayramı mülki bayram olmasına baxmayaraq, artıq dini bayram sayılır. J.Şarden o dövr haqqında yazır ki, mart ayının 21-də gün çıxandan qırx yeddi dəqiqə sonra qala qornizonu və artileriyası yeni il bayramını elan etmək məqsədilə üç dəfə atəş açırdı.
Azərbaycan ərazilərində Bahar bayramının qeyd olunması ilə bağlı venesiyalı səyyahların da yazdıqlarında rast gəlmək mümkündür. Venesiyalı səyyahlar yazır:
“Bayram davam etdiyi gün ərzində 50-60 nəfər sufi çalğı alətləri və xəlifələri ilə birlikdə kəndlərdən piyada gəlirlər. Onlar meydan daxil olaraq dairə yaradaraq, tək-tək, iki-iki, üç-üç və dörd-dörd rəqs etməyə başlayırlar. Digərləri isə ilahilər oxuyur və Şah II Təhmasibə həsr etdikləri nəğmələri ifa edirlər. Bu xəlifələrin hər biri əllərində əsa gəzdiri. Onların çoxu şaha hərə öz imkanına görə hədiyyə gətirir. Bu hədiyyələrin içərisində 10 qoç, quzu və bəzən atlar da olurdu”.
Mart ayının ilk həftəsində isə Səfəvilərin paytaxtında Qızılgül bayramı keçirilirdi. Qızılgülün simvolikasının isə İslam peyğəmbəri ilə bağlı olması hamıya məlumdur. Böyük Azərbaycan şairi Məhəmməd Füzulinin də yazdığı “Gül” qəsidəsində bu simvolikaya işarə edilir.
Bayramın bu ənənə ilə qeyd olunması Azərbaycanın cənub bölgələrində və Qarabağda xüsusi təntənəsi ilə fərqlənir. Xalq inanclarına görə, Hz.Əlinin (ə) hakimiyyətə gəlməsi ilə ilin axır çərşənbəsi eyni günə düşüb. Bu səbəbdəndir ki, yerli xalq axır çərşənbəni Cənab Əmir bayramı, yaxud Əmir əl-möminün bayramı kimi də qeyd edib.
Qubadlı rayonunda ilin axır çərşənbəsi özünün xüsusi atributları ilə qeyd edilirdi. Həmin gün yerli əhali öz arasından bir nəfəri Şah seçərdi. Bayram günlərində bütün ərazidə bütün hakimiyyət Şahın əlində cəmləşərdi. Maraqlıdır ki, hətta sovet rejimi zamanında bayramın bu şəkildə qeyd olunmasının qarşısını almaq mümkün olmayıb.
İndi də Qubadlıda ilaxır çərşənbəsi zamanı bayram mərasimlərinin necə keçirilməsinə diqqət edək. Həmin gün seçilən Şah əyanlarını və fərmandarları təyin edərdi. Meydanda sarayını quran Şah rayonun imkanlı adamlarını hüzuruna çağırtdırar, onlara xüsusi vergi təyin edər və bu məbləğ xəzinəyə yığılardı. Xüsusi təntənə ilə keçən bayram tədbiləri zamanı yığılan vəsait imkansız insanlara yardım şəklində paylanar, kənd yolları və körpülər təmir edilərdi. Qeyd edək ki, ianələrin toplanmasında əhali könüllü şəkildə iştirak edirdi. Bilirdilər ki, toplanan vəsait xeyriyyə işlərinə sərf ediləcək.
Martın 16-da ilaxır çərşənbəsidir. Yaşlıların həsrətlə xatırladığı, orta nəslin şirin xatirələrlə dolu bir keçmişi var bu günün.
Azərbaycan etnoqrafiyasında və mədəniyyətində mühüm yer tutur bu gün. Nələr dəyişsə də insanlarda baharın gəlişi bağlı yeni ümidlərin baş qaldırdığı ənənələr dəyişmir.
Allah hər gününüzü xeyirli etsin! Allah bütün dualarını qəbul eləsin!
P.S. Videoda 32 il əvvəl Qubadlıda Novruz bayramının qeyd olunması təsvir olunub. Bayram tədbirində bütün atributların yerində olmasına xüsusi diqqət edilib.
Tarix boyu yer üzünün hər bölgəsində müxtəlif mədəniyyətlər mövcud olub, bu mədəniyyətlər bir-biriləri ilə sosial və qarşılıqlı anlaşma baxımından əlaqələr qurmuşdur. Bu mədəniyyətlərin xalqlar və toplumlar arasında qarşılıqlı yerdəyişmələri də baş vermişdir. Hər irq, hər millət ayrı bir mədəniyyətə sahibdir. Hər mədəniyyətin müxtəlif xüsusiyyəti var və qarşılıqlı anlaşma, tolerantlıq içərisində uzlaşmaq çərçivəsində insanlar hər mədəniyyətdən müxtəlif şeylər qazanırlar.
İslam dini də müxtəlif baxışların və mədəniyyətlərin yanaşı yaşaya bilməsini inkar etmir, eyni zamanda müxtəlifliyi təqdir edir. İslam dininin insanların uzaq durmasını tövsiyə etdiyi anlayış Allaha şərik qoşmaqdır. Allaha şərik qoşmadan bütün dinlər və mədəniyyətlərlə qarşılıqlı əlaqənin qurulması, multikultural ənənənin yayılması İslamın qarşı çıxmadığı məsələlər sırasındadır. Bu baxımdan Allah-Təala buyurur:
“(Ya Rəsulum) De: “Şübhəsiz, Rəbbin məni doğru yola, həqiqi (düzgün) dinə, batildən haqqa tapınan və müşriklərdən olmayan İbrahimin dininə yönəltdi!”” (“Ənam” surəsi, ayə 161).
Müsəlmanların iman gətirdiyi Kitabda başqa dinlərin təmsilçiləri ilə bağlı bir çox ayələr yer alır. Bu ayələrin əksəriyyəti həmin dinlərin mənsublarını xor görmədən yaşamağı tövsiyə edir. Quranda adı keçən dinlərin təmsilçiləri Musəvilər (yəhudilik dininə inananlar) və xristianlardır. Quranda Musəvilər və xristianlar “Kitab əhli” olaraq adlandırılır. Bunun səbəbi hər iki dinin mənsublarının Allahın vəhy etdiyi ilahi kitablara tabe olmalarıdır. İslamın Kitab əhlinə qarşı baxışı isə son dərəcə ədalətli və mərhəmətlidir.
Allah Qurani-Kərimdə buyurur: “(Ya Rəsulum!) Yəhudiləri və müşrikləri iman gətirənlərin ən pis düşməni, “Biz xaçpərəstik”, – deyənləri isə onların ən yaxın dostu görəcəksən. Bu onların (möminlərin) içində (bilikli, abid) keşiş və rahiblərin olması və onların özlərini yuxarı tutmalarına görədir” (“Maidə” surəsi, ayə 82).
Qurandan öyrəndiyimiz başqa bir həqiqət müsəlmanların musəvi (yəhudilik) və xristianların ibadət yerlərinə son dərəcə sayğı ilə yanaşmağın vacibliyidir. Quranda Kitab əhlinin ibadət yerləri olan monastrlar, kilsə və sineqoqların da Allahın qoruduğu ibadət məkanları olduğu bildirilir:
“…Əgər Allah insanların bir qismini digər qismi ilə (müşrikləri möminlərlə) dəf etməsəydi, sözsüz ki, içərisində Allahın adı çox zikr olunan soməələr (rahiblərin yaşadığı monastırlar), kilsələr, məbədlər (yəhudi məbədləri) və məscidlər dağılıb gedərdi (darmadağın edilərdi). Allah Ona (öz dininə) yardım edənlərə, şübhəsiz ki, yardım edər. Həqiqətən, Allah yenilməz qüvvət, qüdrət sahibidir!” (“Həcc” surəsi, ayə 40).
Bu ayədən göründüyü kimi, Allah başqa dinlərin mənsublarının öz inanc və dünyagörüşünün xor görülməməsini tövsiyə edir. Bu ayə hər müsəlmana Əhli kitabın məbədlərinə sayğı ilə davranmağın və bu məbədəri qorumağın əhəmiyyətini göstərir. Bu ilahi hikmət xalqlar, başqa din mənsublarının multikultural ənənələrinin İslam toplumu içində yaşaya bilməsinin mümkünlüyü ilə yanaşı, bu dəyərlərin qorumağı insanlıq haqqı olaraq bəyan edir.
Allah Quranda müsəlmanlara heç bir qövmə qarşı düşmənlik bəsləməməyi əmr etmişdir. Bir çox ayədə müşriklərə qarşı da ədalətli olmaq əmr edilməkdədir. Müşriklərə hər zaman müsəlmanlar ədalətlə davranmış, onların qorunmaq və himayə tələbləri Allah Rəsulu Hz. Məhəmməd (s) tərəfindən qəbul edilmişdir.
“Əgər (basqına uğrayan) müşriklərdən biri səndən aman istəsə, ona aman ver ki, Allah kəlamını (Quranı) dinləsin. Sonra (islamı qəbul etmədiyi təqdirdə) onu əmin olduğu (müşriklərin yaşadığı) yerə çatdır. Çünki onlar (haqqı) bilməyən bir tayfadır!” (“Tövbə” surəsi, ayə 6).
Xristianlar və müsəlmanların inancları bir çox yöndən müştərəkdir. Eyni şəkildə musəvilik də İslamla da bir çox ortaq inancı paylaşmaqdadır. Allah Quranda müsəlmanların Kitab əhli ilə Allaha imanda birləşdiyini “…Biz həm özümüzə nazil olana (Qurana), həm də sizə nazil olana (Tövrata və İncilə) inanırıq. Bizim də Allahımız, sizin də Allahınız birdir. Biz yalnız ona təslim olanlarıq!” (“Ənkəbut” surəsi, ayə 46) ayəsiylə bildirir.
Bütün din və fəlsəfələr “həqiqət” axtarışının bir nəticəsi olaraq ortaya çıxmışdır. Təbii olaraq, hamısı da “mütləq həqiqət”i açıqladığına inanarlar. Lakin bu açıqlanan dünyagörüşlərin hamısının birdən mütləq həqiqət olmasına imkan yoxdur. Fəqət heç bir cərəyan iddiasından geri çəkilməz. Bu durumda çoxmədəniyyətlilik və fərqli mədəniyyətlərin birlikdə yaşamasına imkan varmı?
Bu modelin cavabı olaraq, filosoflar dini plüralizm modelini ortaya qoyurlar. Dini plüralizm multikultural ənənələrin bərabər yaşamasına imkanlar açır. Allahın Qurani-Kərimdə buyurduğu kimi, “Sizin öz dininiz var, mənim də öz dinim! (Elə isə sizin dininiz sizə, mənim dinim də mənə)!”” (“Kafirun” surəsi, ayə 6) yaşamaq müsəlman olanın başqa mədəniyyətlərə sayğı ilə yanaşmanı tövsiyə edir, digər dinlərin təmsilçiləri və inanclı olmayanlar da insanların inancına dözümlü davranmağa borcludur.
Bu modelin təlqin etdiyi baxış hər bir dinin və ya fəlsəfənin digərlərindən asılı olmadan qurtuluşa yetirə biləcəyinin mövcudluğunu tanımaqdır. Bu anlayışlar var olduqca çoxmədəniyyətlilik ənənələrinin daşıyıcılarının bərabər yaşamasında heç bir problem olmayacaq.
