Rəsul
Mirhəşimli
- Son zamanlar İslam dininə hücumların miqyası bir qədər də genişlənib. Bu hal ölkəmizdə din haqqında səthi və dayaz təsəvvürü olan adamların vasitəsilə baş verir. Yersiz ittihamlar İslamın guya elmə qarşı və ya elmdən uzaq olmasıyla bağlıdır. Xurafatı dinlə dəyişik salanlar “qılıncını sıyırıb” meydan sulayırlar. Bu yazıya yazılacaq olan şərhlərin mahiyyətini göz önünə alıb, bircə xahiş edirəm həmin insanlardan. Sizin inancsızlığınzla heç bir dindarın işi yoxdur. Sizlər də dini dünyagörüşün daşıyıcılarını hədəfə alıb, mənəvi dəyərlərimizə qarşı yersiz itihamlara son qoyun. 1400 ildir bu hücumlar nə qədər faydasız olub, elə Qiyamət gününə də belə davam edəcək, inşəallah!
***
Elm tarixində insan orqanizmində
müxtəlif xəstəliklərə səbəb ola biləcək mikrobun kəşfi XIX əsrdə yaşamış
fransız alimi Pasterin adı ilə bağlanır. Əslində isə mikrobun kəşfi XV əsrə qədər
gedib çıxır. Bu kəşf də böyük islam alimi və həkimi Ağ Şəmsəddinə aiddir.
Əsl adı Məhəmməd ibn Şeyx Həmzə olan Ağ Şəmsəddin əslən Azərbaycanın qədim şəhəri Şamaxıdandır. Türkiyədə bu alim haqqında söz açan mənbələrin demək olar ki, hamısı onun Şamda anadan olduğunu iddia edir. Bəlkə də Türkiyə dilçilik elminin fonetikasında “x” səsinin olmadığı üçün bu cür yanlışlıqlar baş verib. Ağ Şəmsəddini böyük Azərbaycan mütəfəkkiri, işraqilik fəlsəfəsinin banisi Şihabəddin Sührəverdinin nəslindən olduğunu yazan müəlliflər də var. Ağ Şəmsəddini tarix həmçinin 1453-cü ildə gerçəkləşən İstanbulun fəthinin mənəvi memarı kimi də tanıyır.
Ağ Şəmsəddin dini elmlərdə olduğu kimi, tibb elmində də böyük biliklərə sahib idi. Xəstəliklərin diaqnozunu heç bir səhv etmədən təyin edər, hətta xəstəliklərin müalicəsi ilə bağlı dərmanları da özü hazırlayardı.
Ağ Şəmsəddin o illərdə minlərlə insanın ölümünə səbəb olan yolxucu xəstəliklərlə də yaxından maraqlanmış və bir çox infeksion xəstəliklərin müalicəsi üzərində çalışmışdı. Bu böyük alim Həzrəti Peyğəmbərimizin (s) buyurduğu “Ölümdən başqa hər dərdin dərmanı var” sözlərini öz fəaliyyətində rəhbər seçmişdi. Xəstəliklərin müalicəsi, şübhəsiz, hansı yollarla yoluxub yayılmasının təsbitinə bağlıdır. Ağ Şəmsəddin bu sahədə uzun müddət araşdırma apardıqdan sonra “Maddətul həyat” adlı əsərində belə bir nəticəyə gəldi: “Xəstəliklərin insanlarda tək-tək ortaya çıxdığını hesab etmək qüsurludur. Xəstəlik insandan insana yoluxma yolu ilə keçər. Bu yoluxma gözlə görülməyəcək qədər kiçik, lakin canlı toxumlar vasitəsilə olur.”
Bu ifadələrlə Ağ Şəmsəddin mikrobun tərifini vermiş, hər cür xəstəliyin gözlə görünməyəcək qədər kiçik canlıların meydana gətirdiyi fikrini dünyada ilk dəfə olaraq irəli sürmüş oldu. Mikroskopun XVII əsrin yarısından sonra kəşf edilməsinə diqqət yetirsək, Ağ Şəmsəddinin bu fikirlərinin dəyəri daha yaxşı anlaşılar. İsmail Xami Daneşmənd “Tarixi həqiqətlər” adlı əsərində bu barədə belə yazır: “Ağ Şəmsəddinin mikroblar haqqındakı izahatı bir nəzəriyyə deyil, təcrübəyə dayanan bir kəşf mahiyyətindədir. “Maddətul həyat” adlı tibbi əsərində xəstəliklərin orqanizmə daxil olan bir qrup gözlə görünməyən toxumlardan hasil olduğunu, yəni bədənə daxil olan bu canlılardan törəyən xəstəliklərin meydana çıxmasını izah edərək bakteriyalogiya elminin əsasını qoymuşdur. Nəticə etibarilə Ağ Şəmsəddin dünya tibb tarixində çox böyük və nurlu şəxsiyyət olmuşdur.”
Ağ Şəmsəddindən 400 il sonra fransız kimyaçısı və biologiya alimi L.Paster (1822-1895) laboratoriya şəraitində apardığı təcrubələrlə eyni nəticəyə gələrək, mikrobun bir çox xəstəliklərə səbəb olduğunu elm aləminə qəbul etdirə bilmişdi. Pasterin ən mühüm tapıntısı, şübhəsiz, quduzluğa qarşı dərmandır. Paster bu dərmanı quduzluq tutmuş dovşanın onurğa beynindən almış və 1884-cü ildə ilk dəfə olaraq itlər üzərində sınaqdan keçirərək uğur əldə etmişdir. Alimin quduzluq vaksininin insanlar üzərində sınaması 1885-ci ildə baş tutdu. Əsrlərdir müalicəsi olmayan bir xəstəlik kimi quduzluğa qarşı qorunma dərmanının tapılması həqiqətən elmdə böyük bir hadisə idi.
Müsəlman dövləti olan Osmanlı sultanlığı tiblə əlaqədar olan irəliləyişləri yerindəcə dəyərləndirmiş, hər cür yenilikləri gecikdirmədən ölkəsinə gətirilməsinə nail olmuşdur. Bu məsələdə Sultan II Əbdülhəmid daha çox xidmət göstərmişdir. Əbdülhəmid xan Pasterin quduzluq əleyhinə vaksinin insan üzərində təcrübəsindən dərhal sonra tibb məktəbinin müəllimlərindən 3 nəfərini dərhal Parisə göndərmişdi.
Dünya hər nə qədər mikrobun kəşfini fransız aliminin adı ilə bağlayırsa, həqiqət bundan ibarətdir ki, bu ixtira əslən azərbaycanlı olan həmyerlimiz Məhəmməd ibn Şeyx Həmzənin adı ilə əlaqədardır. İslam dünyasından olan böyük elm sahiblərinin dünya tərəfindən tanınmamasının səbəbləri ya qısqanclıq olub, ya da ki, bizim öz elm adamlarımızı yetərincə dünyaya tanıtdıra bilməməyimiz.
Əsl adı Məhəmməd ibn Şeyx Həmzə olan Ağ Şəmsəddin əslən Azərbaycanın qədim şəhəri Şamaxıdandır. Türkiyədə bu alim haqqında söz açan mənbələrin demək olar ki, hamısı onun Şamda anadan olduğunu iddia edir. Bəlkə də Türkiyə dilçilik elminin fonetikasında “x” səsinin olmadığı üçün bu cür yanlışlıqlar baş verib. Ağ Şəmsəddini böyük Azərbaycan mütəfəkkiri, işraqilik fəlsəfəsinin banisi Şihabəddin Sührəverdinin nəslindən olduğunu yazan müəlliflər də var. Ağ Şəmsəddini tarix həmçinin 1453-cü ildə gerçəkləşən İstanbulun fəthinin mənəvi memarı kimi də tanıyır.
Ağ Şəmsəddin dini elmlərdə olduğu kimi, tibb elmində də böyük biliklərə sahib idi. Xəstəliklərin diaqnozunu heç bir səhv etmədən təyin edər, hətta xəstəliklərin müalicəsi ilə bağlı dərmanları da özü hazırlayardı.
Ağ Şəmsəddin o illərdə minlərlə insanın ölümünə səbəb olan yolxucu xəstəliklərlə də yaxından maraqlanmış və bir çox infeksion xəstəliklərin müalicəsi üzərində çalışmışdı. Bu böyük alim Həzrəti Peyğəmbərimizin (s) buyurduğu “Ölümdən başqa hər dərdin dərmanı var” sözlərini öz fəaliyyətində rəhbər seçmişdi. Xəstəliklərin müalicəsi, şübhəsiz, hansı yollarla yoluxub yayılmasının təsbitinə bağlıdır. Ağ Şəmsəddin bu sahədə uzun müddət araşdırma apardıqdan sonra “Maddətul həyat” adlı əsərində belə bir nəticəyə gəldi: “Xəstəliklərin insanlarda tək-tək ortaya çıxdığını hesab etmək qüsurludur. Xəstəlik insandan insana yoluxma yolu ilə keçər. Bu yoluxma gözlə görülməyəcək qədər kiçik, lakin canlı toxumlar vasitəsilə olur.”
Bu ifadələrlə Ağ Şəmsəddin mikrobun tərifini vermiş, hər cür xəstəliyin gözlə görünməyəcək qədər kiçik canlıların meydana gətirdiyi fikrini dünyada ilk dəfə olaraq irəli sürmüş oldu. Mikroskopun XVII əsrin yarısından sonra kəşf edilməsinə diqqət yetirsək, Ağ Şəmsəddinin bu fikirlərinin dəyəri daha yaxşı anlaşılar. İsmail Xami Daneşmənd “Tarixi həqiqətlər” adlı əsərində bu barədə belə yazır: “Ağ Şəmsəddinin mikroblar haqqındakı izahatı bir nəzəriyyə deyil, təcrübəyə dayanan bir kəşf mahiyyətindədir. “Maddətul həyat” adlı tibbi əsərində xəstəliklərin orqanizmə daxil olan bir qrup gözlə görünməyən toxumlardan hasil olduğunu, yəni bədənə daxil olan bu canlılardan törəyən xəstəliklərin meydana çıxmasını izah edərək bakteriyalogiya elminin əsasını qoymuşdur. Nəticə etibarilə Ağ Şəmsəddin dünya tibb tarixində çox böyük və nurlu şəxsiyyət olmuşdur.”
Ağ Şəmsəddindən 400 il sonra fransız kimyaçısı və biologiya alimi L.Paster (1822-1895) laboratoriya şəraitində apardığı təcrubələrlə eyni nəticəyə gələrək, mikrobun bir çox xəstəliklərə səbəb olduğunu elm aləminə qəbul etdirə bilmişdi. Pasterin ən mühüm tapıntısı, şübhəsiz, quduzluğa qarşı dərmandır. Paster bu dərmanı quduzluq tutmuş dovşanın onurğa beynindən almış və 1884-cü ildə ilk dəfə olaraq itlər üzərində sınaqdan keçirərək uğur əldə etmişdir. Alimin quduzluq vaksininin insanlar üzərində sınaması 1885-ci ildə baş tutdu. Əsrlərdir müalicəsi olmayan bir xəstəlik kimi quduzluğa qarşı qorunma dərmanının tapılması həqiqətən elmdə böyük bir hadisə idi.
Müsəlman dövləti olan Osmanlı sultanlığı tiblə əlaqədar olan irəliləyişləri yerindəcə dəyərləndirmiş, hər cür yenilikləri gecikdirmədən ölkəsinə gətirilməsinə nail olmuşdur. Bu məsələdə Sultan II Əbdülhəmid daha çox xidmət göstərmişdir. Əbdülhəmid xan Pasterin quduzluq əleyhinə vaksinin insan üzərində təcrübəsindən dərhal sonra tibb məktəbinin müəllimlərindən 3 nəfərini dərhal Parisə göndərmişdi.
Dünya hər nə qədər mikrobun kəşfini fransız aliminin adı ilə bağlayırsa, həqiqət bundan ibarətdir ki, bu ixtira əslən azərbaycanlı olan həmyerlimiz Məhəmməd ibn Şeyx Həmzənin adı ilə əlaqədardır. İslam dünyasından olan böyük elm sahiblərinin dünya tərəfindən tanınmamasının səbəbləri ya qısqanclıq olub, ya da ki, bizim öz elm adamlarımızı yetərincə dünyaya tanıtdıra bilməməyimiz.
Комментариев нет:
Отправить комментарий