İnsanı dəyərli edən amillər - İstedad öndə gəlir, yoxsa tərbiyə?

“Cəvahir toz-torpaqa batsa da, yenə qiymətini itirməz, toz-torpaq göyə qalxsa da, yenə qiymətə minməz. Tərbiyəsiz istedad heyfdir, istedadsız tərbiyə isə mümkün deyil. Kül oddan əmələ gəldiyi üçün ali əsli-nəsəbi vardır, lakin özündə hünər olmadığından torpağa bərabərdir; şəkərin qiyməti qamışdan əmələ gəldiyi üçün deyil, təbiətində şirinlik olduğu üçündür” (Sədi Şirazi).

Sədi Şirazinin bu sözləri insanın daxili dəyərlərinin və xarici şəraitlərlə əlaqəsinin təhlilidir. O, insanın qiymətini və dəyərini yalnız zahiri amillərlə ölçmədiyini, əksinə daxili keyfiyyətlərinin, tərbiyəsinin və istedadının önəmli olduğunu vurğulayır.

“Cəvahir toz-torpağa batsa da yenə qiymətini itirməz, toz-torpaq göyə qalxsa da yenə qiymətə minməz” cümləsi insanın həqiqi dəyərinin xarici şəraitdən asılı olmadığını bildirir. Cəvahir nə qədər toz-torpağa batsa da, onun qiyməti dəyişməz, çünki onun dəyəri təbiətlərində, maddi xarakterindədir. Eyni zamanda, toz-torpaq göyə qalxsa da, qiymətində artım olmayacaq. Bu, həyatın özündə çox rast gəlinən bir prinsipi ifadə edir: xarici görünüşlər və keçici vəziyyətlər insanın gerçək dəyərini müəyyənləşdirmir.

“Tərbiyəsiz istedad heyfdir, istedadsız tərbiyə isə mümkün deyildir” cümləsi isə insanın həm istedadını, həm də tərbiyəsini vurğulayır. İstedadsız insanın tərbiyəsi faydasızdır, çünki o, hər hansı bacarıq və ya dərinlikdən məhrumdur. Digər tərəfdən, tərbiyəsiz istedad da faydasızdır, çünki doğru istiqamətə yönəlməyən və düzgün şəkildə istifadə olunmayan istedad özünü reallaşdıra bilməz. Bu da göstərir ki, insanın inkişafı üçün həm istedadı, həm də tərbiyəni birləşdirmək vacibdir.

“Kül oddan əmələ gəldiyi üçün ali əsli-nəsəbi vardır, lakin özündə hünər olmadığından torpağa bərabərdir” misalı da insanın mənəviyyat və zəka ilə əlaqəli olan əsas prinsipləri açıqlayır. Kül yüksək səviyyədən yaranmış olsa da, əgər həmin kül özündə bir dəyər daşımasa, torpaqla eyni vəziyyətdədir. Bu, yalnız yaxşı mənşəyə sahib olmağın kifayət etmədiyini, hər bir insanın öz bacarıqları və mənəvi dəyərləri ilə qiymətləndirilməsi lazım olduğunu vurğulayır.

“Şəkərin qiyməti qamışdan əmələ gəldiyi üçün deyil, təbiətində şirinlik olduğu üçündür” misalı bu fikri tamamlayır ki, bir şeyin dəyəri onun mənşəyindən deyil, öz daxili xüsusiyyətlərindən irəli gəlir. Şəkərin qiyməti qamışdan deyil, onun təbiətindəki şirinlikdən qaynaqlanır. Bu da insanın dəyərinin yalnız xarici şərtlərdən deyil, daxili keyfiyyətlərindən asılı olduğunu göstərir.

Sədi Şirazi bu sözlərində insanın əsl qiymətini xarici amillərin yox, daxili xüsusiyyətlərin müəyyənləşdirdiyini vurğulamaqla, insanın dəyərini daha yüksək və mənəvi bir səviyyədə təhlil edir. O, tərbiyənin, istedadın və daxili dəyərlərin önəmini qeyd edərək, bu xüsusiyyətlərin hər bir insanın əsl qiymətini müəyyənləşdirdiyini bildirir.

Nə tıxaclardan qaça bilirik, nə də Bakıdan – Problemləri həyat normasına çevirənlər

Bakının sakinləri hər səhər və axşam tıxacların yaratdığı məhdudiyyətlər və şəhərin ictimai nəqliyyat problemləri ilə üzləşir. Bu problemlər çoxları üçün işgəncə kimi görünə bilər, amma elə bil ki, bəzi qurumlar bu işgəncəni vətəndaşların həyatının ayrılmaz bir hissəsinə çevirməyə qərarlıdır. İnsanların işə vaxtında çatmaq arzusu, tıxacların və nizamsız nəqliyyat şəraitinin altında əzilir.

Bakıdakı tıxaclar artıq şəhərin “əlamətdar” problemlərindən birinə çevrilib. Əksər sakinlər tıxacları gündəlik həyatın qaçınılmaz bir parçası kimi qəbul etməyə məcbur olublar. Yollarda saatlarla gözləmək, həyəcanla irəliləyən hər bir metr üçün sürücülərlə dalaşmaq, ictimai nəqliyyatda insanlar arasında boğulmaq əksəriyyət üçün adi haldır. Lakin əksəriyyət üçün məntiqli bir sual yaranır: Bu tıxaclar niyə hələ də davam edir?

Bakıda nəqliyyat problemlərinin həlli üçün müxtəlif layihələr elan edilsə də, nəticələr gözlənilən deyil. Yeni avtobus marşrutları və metroların inşası kimi sözlər gözəl səslənsə də, reallıqda bu dəyişikliklərin hiss edildiyi çox azdır. Avtobuslar gecikir, sıxlıq həddindən artıq çox olur və sərnişinlər üçün şərait tez-tez dözülməz hala gəlir. Çoxları saatlarla yol qət etməyə çalışır, amma bu zaman heç bir yaxşılaşdırma müşahidə edilmir. İctimai nəqliyyatda həm sıxlıq, həm də avtobus çatışmazlığı, metroda basabas problemləri insanları həddən artıq gərgin vəziyyətə salır.

Bakıda ictimai nəqliyyat problemindən qaçmaq istəyənlər taksilərə üz tuturlar. Lakin taksi qiymətlərinin son vaxtlar sürətlə artması da vəziyyəti daha da çətinləşdirib. “Taksilərin modernləşdirilməsi” adı altında tətbiq edilən “yeniliklər” insanların əksəriyyətini bu xidmətdən istifadədən məhrum edib. Taksi xidmətlərinin qiymətlərindəki bu artım çoxlarının alternativ nəqliyyat variantlarına müraciət etməsinə səbəb olur, amma təəssüf ki, avtobus və metro kimi alternativlər də vəziyyəti yüngülləşdirmir. Taksilərin qiymətlərinin kəskin artması nəticəsində bu xidmətlər əhalinin əksəriyyəti üçün əlçatmaz olub. Sanki hökumətin içində kimlərsə məqsədli şəkildə cəmiyyətdə narazılıq yaratmağa qərarlıdır. Görünən budur ki, problemlər həll edilmək əvəzinə, həlli daha da qəlizləşdirilir.

Bu vəziyyətin ən pis tərəfi isə bu problemlərin illərdir həll edilməməsi və vətəndaşların həyatını daha da çətinləşdirməsidir. Elə bil ki, aidiyyəti qurumlar bu tıxac və nəqliyyat çətinliklərindən, qiymət artımından zövq alır, çünki bu problemlərdən şikayət edən vətəndaşların narazılığıl havadan asılı qalır. Bu, elə bir işgəncədir ki, həm fiziki, həm də emosional olaraq insanları yükləyir.

Bakının tıxac və nəqliyyat məsələlərinin həlli üçün daha ciddi, müasir yanaşmalara ehtiyac var. İctimai nəqliyyatın keyfiyyəti artırılmalı, vətəndaşların rahatlığı üçün taksi xidmətlərinin qiymətləri əlverişli saxlanmalı, şəhərdən çıxışda şəxsi avtomobillərin sərnişin daşımasına imkan verilməlidir. Bu zaman ictimai nəqliyyatın yükü də azalmış olacaq. Əgər bu məsələlər həll edilməzsə, insanlar hər gün bir “işgəncə zənciri” ilə qarşı-qarşıya qalacaq və şəhərin həyat keyfiyyəti getdikcə pisləşəcək.

Sonda isə bir sual yaranır: Bu işgəncəni nə vaxt bitirəcəklər? Yoxsa şəhərin gündəlik problemlərini görməzdən gəlməkdən zövq alanlar bu vəziyyətin əbədi olması üçün durmadan çalışırlar?

P.S. Fikir vermisinizsə, hər il Bakının eyni yolları təmirə dayanır. Bu yollarda təmir aparılanda bütün yollar iflic olur. Bu yolların seçilməsi məqsədlidir. "İşləyirik" görüntüsü yaratmaq üçün düşünülüb.

Ruhun ilahi cazibəsi - Nəsiminin bir beytinin qısa izahı

 

Еşqini tərk еtmək istər könlüm, amma çin dеgil,

Ya İlahi, kimsəyi Sən bisərəncam еyləmə! (İmadəddin Nəsimi)

Nəsimi demək istəyir ki, ruhun batini aləmdəki mənəvi tufanını tərk etmək istəyir könlü. Könlün niyyəti nəfsdən əl üzmək, çoxsaylı süluk mənzilləri keçməklə ilahi cazibənin sayəsində mətləbə qovuşmaqdır. Sufilər könlü batini aləm, Haqqın aynası bilirlər. Haqqın mərifəti də könül (qəlb) sayəsində gerçəkləşir. Çünki qəlb (əlbəttə, pak olan könüllərdən söhbət gedir) həm də Haqqın evidir.

Könlün eşqi tərk etməyi ondan çin deyil ki, mənzil və mərhələləri keçib irşada yetmək ancaq mürşidlə hasil olur. Mürşidi olmayın irşada yetməsi mümkün deyil. Aşiqi bisərəncam (qərarsız) qoyan mürşid ilə irşada yetməməsidir. Şairin ikinci misradakı duası ilə istədiyi mətləb də budur. Ya İlahi, Sən kimsəni sərəncamsız eyləmə, deyə niyaz edir...

Şair ruhun ilahi cazibə ilə batini aləmdən yüksəlmə arzusunu ifadə edərək, irşad yolunda mürşidin vacibliyini vurğulayır. Mürşidsiz ruhun irşada çatması çətin, hətta mümkünsüzdür. Bu da aşiqin öz içindəki eşq və nizam axtarışını daha da dərinləşdirir.

İkinci misradakı dua Allaha yalvarışdır ki, heç kəsi "bisərəncam" qoymasın, yəni ruhun yolunda çaşqınlıq və qeyri-müəyyənlik içində buraxmasın. Bu, sufi ənənəsindəki irşad və rəhbərlik anlayışının da əhəmiyyətini bir daha vurğulayır.

Nəsimi yalnız qəlbin saf olanlarının bu yolda müvəffəq olacağına inandığı üçün ilahi rəhbərliyin əhəmiyyətini bu cür xatırladır. Sufilərin dünysında ruhun ucalması üçün ən vacib olan mənəvi yolculuğun yanında doğru rəhbərin olmasıdır. Bu, insanın mənəvi təmizliyini və irəliləməsini təmin edir.